Siri Broch Johansen

Siri Broch Johansen (born 9 March 1967) is a Sami author, singer, and textbook author from Tana, Finnmark. She is also language leader at the Samisk Nærings- og Utredningssenter in Tana.

She trains teachers and teaches Sami language and has a great deal of experience of working with the Sami language, and has formerly taught in Kåfjord, Troms. She has also written and edited a textbook on indigenous peoples of the north. (bron: wikipedia)

Siri Broch Johansen (1967) is a woman of many talents. She is an author, teacher, playwright, singer, linguist and translator from the municipality of Tana in Finnmark. She holds an MA in Theatre from the Theatre Acadamy, Oslo National Academy of the Arts and works bilingually in northern Sámi and Norwegian languages.
She's a well-known author in Sápmi. She has collaborated with all the major Sámi publishing houses, i.e. ČálliidLágádus - AuthorsPublisher, Davvi Girji, Iđut and DAT. She publishes her solo projects on ČálliidLágádus - AuthorsPublisher.(bron: book from Norway)

In 2016 won ze de Saami Council's Prize for Literature met het boek Mun lean čuoigi.

Een aantal boeken van haar zijn in het Noors vertaald (Elsa Laila Renberg; Jeg er en skiløper).

In 2020 trad ze op met het slamgedicht 'Park' - een aanklacht tegen de mijnbouw- en windindustrie die in de Samische rendiergebieden aan de slag willen. (Levajok 18.-19.juli 2020.). Het gedicht is in het Noors. Maar ook als u geen Noors verstaat is het de moeite waard.

U kunt het hele gedicht nalezen op de site Kilden.

Zie ook de video Brev til kommisjonen over het assimilatie beleid van de toenmalige Noorse regeringen (fornorskningen - 'Norwegianisering'). In de video gaat Harald Gaski in gesprek met Siri Broch Johansen. De video is van augustus 2020. De video start in het Samisch maar gaat al snel over in het Noors.

Torgny Lindgren

De schrijver Torgny Lindgren (Norsjö, Zweden, 1938-2017) is, althans in mijn beleving, de belangrijkste Zweedse schrijver van dit moment. Zijn werk is over de hele wereld vertaald en hij ontving talloze prijzen voor zijn werk. Zo won hij in 1986 de Prix Femina étranger voor het boek Bat Seba. In 1995 de Augustpriset voor Hummelhonung en in 2000 de Selma Lagerlöfs litteraturpris.

In 1995 brak hij in Nederland door met Het licht.

Torgny Lindgren werd in 1938 in Norsjö geboren in Västerbotten in het noorden van Zweden. Het gebied kende een levendige traditie van verhalen vertellen. Op lange donkere winterdagen vertelden de bewoners elkaar in de keuken verhalen, bijna romans. de grootmoeder van Lindgren was zo'n verhalenvertellster en Lindgren heeft zich in deze orale traditie genesteld. Hij is een verhalenverteller die zijn teksten in zijn hoofd laat rijpen en ze dan pas uitschrijft. Dat levert een geraffineerd eenvoudige stijl op waarin zowel veel wordt uitgedrukt als veel wordt verzwegen.

In een interview uit 1992 zegt Lindgren: 'Ik ben een heel langzame schrijver. Ik probeer alles uit mijn hoofd te leren. Ik schrijf als ik in het bos werk of in mijn tuin. Terwijl ik naar muziek luister of aan het koken ben (..). Ik probeer het verhaal op te bouwen, te laten groeien in mijn hoofd. En als de tijd daar is om te schrijven, ken ik ze uit mijn hoofd. Als je op die manier werkt, moet je alles wat niet noodzakelijk is wegsnijden. Je kunt het je niet veroorloven om onzin op te slaan in je hoofd'.

Het proza van Lindgren is onopgesmukt maar zeer muzikaal. Het proza van Lindgren moet langzaam gelezen moet worden. Je moet de tekst afgrazen, om het met Barthes te zeggen. In een recensie uit 2001 stelt Nicolaas Matsier dat hij Lindgren met de grootst mogelijke traagheid leest en 'tegen langzaam lezen is alleen het allerbeste proza bestand' (Vrij Nederland april 2001).

Het proza van Lindgren is verstild. Zijn personage zijn veelal ongeletterde Zweedse plattelanders die aan weinig woorden genoeg lijken te hebben en in wier leven de dood het onrecht of de chaos toeslaat. Hoe de 'slings and arrows' van het leven te verdragen? dat is, zegt Lindgren, de kwestie die in zijn oeuvre aan de orde is.

De plaats van handeling is vrijwel altijd het genadeloze landschap van het Hoge Noorden.

Hieronder een gesprek uit 2010 met Torgny Lindgren in zijn eigen woning, uitgezonden door de Zweedse TV4 (Zweedstalig).

Nils-Aslak Valkeapää

Nils-Aslak Valkeapää (1943-2001) werd geboren in Enontekiö en woonde in Beattet / Pättikkä (Käsivarsi, Finland) en in Ivgobahta / Skibotn (Noorwegen).

De Samische dichter en kunstenaar Nils-Aslak Valkeapää was oorspronkelijk bekend als uitvoerder van de Samische jojk en als bevorderaar van deze traditie. Hij begon zijn literaire carrière in 1971 met de publicatie van de pamflet Terveisiä Lapista (Groeten uit Lapland). Sindsdien heeft hij dichtbundels gepubliceerd, muziek gecomponeerd, op het scherm opgetreden, kunsttentoonstellingen gehouden en aan diverse redactiewerkzaamheden deelgenomen.

De poëzie van Nils-Aslak Valkeapää is voornamelijk in het Samisch geschreven. Hij schrijft over de natuur, die nauw verbonden is met het leven van de Samen. Harold Gaski stelt dat hij niet schrijft over de natuur, hij schrijft natuur. Valkeapää is zo nauw verbonden met het leven zoals het werkelijk wordt geleefd op de toendra, dat in zijn werk poëzie en natuur samensmelten. Zijn schrijfstijl heeft een directe, meeslepende kracht; de taal en de ervaringsgerichte kwaliteit van zijn werk maken de lezer tot een actieve deelnemer in het artistieke proces, aldus Gaski.

In zijn Samische poëtische werken benut hij alle mogelijkheden die de Samische taal biedt, zoals klanken, tonen, nauwkeurigheid, afgeleide woorden en de muzikaliteit van woorden. Zijn gedichten zijn dan ook in de eerste plaats bedoeld voor het Samische volk.

Een jojk vormt vaak het uitgangspunt van Valkeapää’s werk. In deze zangvorm keert een thema op verschillende manieren terug en blijft lang in het gehoor naklinken. Op dezelfde manier probeert hij in zijn werk een bijzondere sfeer of hoofdthema over te brengen. Technisch wordt dit benadrukt door het weglaten van paginanummers en koppen, waardoor de gedichten in elkaar overlopen en samensmelten met de tekeningen en afbeeldingen.

De centrale thema’s in zijn poëzie zijn natuur, liefde en sociale rechtvaardigheid. In zijn werk Beaivi, ahcazan (1988) staat de relatie van de Samen met hun omgeving centraal: hun bestaan als mens, hun levensonderhoud, de natuur, en de relatie met de meerderheidsgroepen van de staten waarover Sápmi is verspreid. De afbeeldingen in het boek behandelen grotendeels dezelfde onderwerpen. Ook in zijn andere poëtische werken onderzoekt hij vaak de relatie tussen de Samen als minderheid en de meerderheid van de bevolking.

Valkeapää was de eerste Samische schrijver die de prestigieuze Noordse Literatuurprijs won, als erkenning voor zijn werk Beaivi, Ahčážan (De Zon, Mijn Vader). Het werk is tegelijk een fotoboek en dichtbundel. De foto's geven een indringend beeld van de historie en cultuur van de Samen. Het werk is in alle Noordelijke talen vertaald (zonder de foto's) en ook in het Engels onder de titel The sun, my Father.

Hij debuteerde in 1974 met een dichtbundel en bracht naast verschillende poëziecollecties ook LP’s en cd’s uit met traditionele jojk, vaak gecombineerd met jazz en andere muziekstijlen – lang voordat wereldmuziek en etnische klanken populair werden.

Daarnaast was Valkeapää een internationaal erkend kunstenaar en had hij rollen in speelfilms en televisieseries. Zijn poëtische werk Ruoktu váimmus, dat hij zelf illustreerde, is ook in het Engels gepubliceerd onder de titel Trekways of the Wind. Deze bundel bevat drie eerdere dichtbundels (Gida ijat cuov'gadat, Lávllo vizár biellocizás, ádjaga silbasuonat).

Het werk van Nils-Aslak Valkeapää is niet in het Nederlands vertaald.

Hieronder treft u een prachtige documentaire van de Zweedse TV (SVT) uit 2017 over het leven van Nils-Aslak Valkeapää. De documentaire heeft een Zweedse ondertiteling (duur 58 minuten)

De Noorse televisie (NRK) zond in 1991 een documentaire uit over het boek Beaivi, Áhcážan. Het is een intiem portret waarin Valkeapää enkele van zijn gedichten voordraagt. De film heeft een Noorse ondertiteling en duurt 30 minuten. Ook zonder ondertiteling zeer de moeite waard.