Dag Solstad: Gêne en waardigheid

De roman Gêne en waardigheid van Dag Solstad (1941) vertelt het verhaal van de drieënvijftig jarige Elias Rukla. Al vijfentwintig jaar is hij leraar Noors en hij verwacht dat de rest van zijn werkzame leven te blijven. Tot die maandag in oktober, wanneer hij na een mislukte les over een toneelstuk van Henrik Ibsen een rel schopt op het schoolplein. Wat moet hij nu verder met zijn leven, nu zijn loopbaan als leraar zo abrupt tot een eind is gekomen? En hoe moet het nu met zijn vrouw, de onbeschrijfelijk mooie Eva Linde?

In Gêne en waardigheid borduurt Dag Solstad voort op een thema dat als een rode draad door zijn oeuvre loopt; de positie van de intellectueel in de westerse samenleving. Het is een positie die in Gêne en waardigheid zwaar onder druk blijkt te staan. Wat doet een intellectueel nog in een samenleving waarin het intellectuele gesprek is verstomd en het wel of niet hebben van baarden van politieke commentatoren belangrijker is dan het buitenlandse nieuws dat ze presenteren? Voor Elias Rukla in Gêne en waardigheid betekent het dat hij geleidelijk gaat inzien dat hij 'maatschappelijk buitenspel is gezet'.

Het culturele onbehagen van Rukla ligt dicht bij het onbehagen van de auteur zelf. Zijn blik op de samenleving is uiterst kritisch, maar hij heeft zich nooit buitenspel laten zetten. In 1965 debuteerde Solstad met de bundel fantastische, absurdistische verhalen Spiralen (Spiraler) en sindsdien is hij een dialoog met de samenleving aangegaan, die zich deels in zijn teksten, deels in andere openbare fora - lezingen, bijdragen aan openbare debatten - afspeelt. Het heeft tot nu toe geresulteerd in twee verhalenbundels en vijftien romans (inclusief de fabrieksbiografie De voorkant van de medaille), twee toneelstukken, drie artikelverzamelingen, een bundel met cursiefjes, en essays. Samen met zijn collega Jon Michelet deed hij bovendien van 1982 tot 1998 verslag van de wereldkampioenschappen voetballen in vijf boeken die in Noorwegen een grote populariteit genieten.

Dag Solstad heeft in Noorwegen een nationale literaire status verworven. Een jonge generatie auteurs riep hem in het najaar van 2003 uit tot beschermd cultureel erfgoed. Zijn teksten worden in Noorwegen vol lof bezongen. Gêne en waardigheid werd in 2000 bewerkt tot een toneelstuk dat volle zalen trok en een enthousiaste pers kreeg, de romans Arild Asnes 1970 en Gêne en waardigheid hebben in Noorwegen inmiddels de status van cultboek.

Met de uitgave van zijn roman Gêne en waardigheid wordt het Nederlandstalige publiek de mogelijkheid geboden om hernieuwd kennis te maken met deze prominente Noorse auteur. Eerder verscheen van hem in Nederlandse vertaling de roman Leraar Pedersens verslag van de invloedrijke politieke beweging die een bezoeking voor ons land is geweest (1984) (bron: Wilde aardbeien)