Nils-Aslak Valkeapää (1943-2001) werd geboren in Enontekiö en woonde in Beattet / Pättikkä (Käsivarsi, Finland) en in Ivgobahta / Skibotn (Noorwegen).
De Samische dichter en kunstenaar Nils-Aslak Valkeapää was oorspronkelijk bekend als uitvoerder van de Samische jojk en als bevorderaar van deze traditie. Hij begon zijn literaire carrière in 1971 met de publicatie van de pamflet Terveisiä Lapista (Groeten uit Lapland). Sindsdien heeft hij dichtbundels gepubliceerd, muziek gecomponeerd, op het scherm opgetreden, kunsttentoonstellingen gehouden en aan diverse redactiewerkzaamheden deelgenomen.
De poëzie van Nils-Aslak Valkeapää is voornamelijk in het Samisch geschreven. Hij schrijft over de natuur, die nauw verbonden is met het leven van de Samen. Harold Gaski stelt dat hij niet schrijft over de natuur, hij schrijft natuur. Valkeapää is zo nauw verbonden met het leven zoals het werkelijk wordt geleefd op de toendra, dat in zijn werk poëzie en natuur samensmelten. Zijn schrijfstijl heeft een directe, meeslepende kracht; de taal en de ervaringsgerichte kwaliteit van zijn werk maken de lezer tot een actieve deelnemer in het artistieke proces, aldus Gaski.
In zijn Samische poëtische werken benut hij alle mogelijkheden die de Samische taal biedt, zoals klanken, tonen, nauwkeurigheid, afgeleide woorden en de muzikaliteit van woorden. Zijn gedichten zijn dan ook in de eerste plaats bedoeld voor het Samische volk.
Een jojk vormt vaak het uitgangspunt van Valkeapää’s werk. In deze zangvorm keert een thema op verschillende manieren terug en blijft lang in het gehoor naklinken. Op dezelfde manier probeert hij in zijn werk een bijzondere sfeer of hoofdthema over te brengen. Technisch wordt dit benadrukt door het weglaten van paginanummers en koppen, waardoor de gedichten in elkaar overlopen en samensmelten met de tekeningen en afbeeldingen.
De centrale thema’s in zijn poëzie zijn natuur, liefde en sociale rechtvaardigheid. In zijn werk Beaivi, ahcazan (1988) staat de relatie van de Samen met hun omgeving centraal: hun bestaan als mens, hun levensonderhoud, de natuur, en de relatie met de meerderheidsgroepen van de staten waarover Sápmi is verspreid. De afbeeldingen in het boek behandelen grotendeels dezelfde onderwerpen. Ook in zijn andere poëtische werken onderzoekt hij vaak de relatie tussen de Samen als minderheid en de meerderheid van de bevolking.
Valkeapää was de eerste Samische schrijver die de prestigieuze Noordse Literatuurprijs won, als erkenning voor zijn werk Beaivi, Ahčážan (De Zon, Mijn Vader). Het werk is tegelijk een fotoboek en dichtbundel. De foto's geven een indringend beeld van de historie en cultuur van de Samen. Het werk is in alle Noordelijke talen vertaald (zonder de foto's) en ook in het Engels onder de titel The sun, my Father.
Hij debuteerde in 1974 met een dichtbundel en bracht naast verschillende poëziecollecties ook LP’s en cd’s uit met traditionele jojk, vaak gecombineerd met jazz en andere muziekstijlen – lang voordat wereldmuziek en etnische klanken populair werden.
Daarnaast was Valkeapää een internationaal erkend kunstenaar en had hij rollen in speelfilms en televisieseries. Zijn poëtische werk Ruoktu váimmus, dat hij zelf illustreerde, is ook in het Engels gepubliceerd onder de titel Trekways of the Wind. Deze bundel bevat drie eerdere dichtbundels (Gida ijat cuov'gadat, Lávllo vizár biellocizás, ádjaga silbasuonat).
Het werk van Nils-Aslak Valkeapää is niet in het Nederlands vertaald.
Hieronder treft u een prachtige documentaire van de Zweedse TV (SVT) uit 2017 over het leven van Nils-Aslak Valkeapää. De documentaire heeft een Zweedse ondertiteling (duur 58 minuten)
Solens Son
De Noorse televisie (NRK) zond in 1991 een documentaire uit over het boek Beaivi, Áhcážan. Het is een intiem portret waarin Valkeapää enkele van zijn gedichten voordraagt. De film heeft een Noorse ondertiteling en duurt 30 minuten. Ook zonder ondertiteling zeer de moeite waard.
Secundaire literatuur (1)
Harald Gaski (2020). Nils-Aslak Valkeapää: A Powerful Poetic Manifestation
Het overzicht van de originele publicaties is niet per se compleet. Ik streef om praktische redenen geen volledigheid na.
Vertalingen
Overzicht vertalingen:
Boeken 1 tot 7 van de 7
The Frost-haired and the Dream-seer auteur: Nils-Aslak Valkeapää land: Sápmi - Lapland vertaald uit het Samisch door Harald Gaski vertaling van: Ritnoaivi ja nieguid oaidni, 1995 uitgever: DAT, 2020 ISBN13: 978-8290625967 genre: toneel Drietalig: Samisch - Engels - Japans
Meer informatie...
The Earth, My Mother auteur: Nils-Aslak Valkeapää land: Sápmi - Lapland vertaald uit het Samisch door Harald Gaski en Lars Nordström vertaling van: Eanni, eannázan, 2001 uitgever: DAT, 2017 ISBN13: 978-8290625882 genre: poezie
Meer informatie...
Grüße aus Lappland auteur: Nils-Aslak Valkeapää land: Sápmi - Lapland vertaald uit het Fins door Johanna Domokos vertaling van: Terveisiä Lapista [pamflet], 1971 uitgever: Samica, 2014 ISBN13: 978-3981683509 genre: non-fictie Reeks Samica Band 1
Meer informatie...
The sun, my father auteur: Nils-Aslak Valkeapää land: Sápmi - Lapland vertaald uit het Samisch door Ralph Salisbury vertaling van: Beaivi, Áhčážan, 1988 uitgever: DAT, 1997 ISBN10: 8290625324 genre: poezie
Meer informatie...
Trekways of the wind auteur: Nils-Aslak Valkeapää land: Sápmi - Lapland vertaald uit het Samisch door Ralph Salisbury vertaling van: Ruoktu váimmus, 1985 uitgever: DAT, 1994 ISBN10: 8290625219 genre: poezie
Meer informatie...
Ich bin des windigen Berges Kind auteur: Nils-Aslak Valkeapää land: Sápmi - Lapland vertaald uit het Samisch door H.U. Schwaar vertaling van: [verzamelbundel], uitgever: Waldgut Verlag, 1985 genre: poezie
