start > auteurs > Nils-Aslak Valkeapää
Auteur
Nils-Aslak Valkeapää (1943-2001) werd geboren in Enontekiö en woonde in Beattet / Pättikkä (Käsivarsi, Finland) en in Ivgobahta / Skibotn (Noorwegen).
De Samische dichter en kunstenaar Nils-Aslak Valkeapää was oorspronkelijk bekend als uitvoerder van de Samische jojk en als bevorderaar van deze traditie. Hij begon zijn literaire carrière in 1971 met de publicatie van de pamflet Terveisiä Lapista (Groeten uit Lapland). Sindsdien heeft hij dichtbundels gepubliceerd, muziek gecomponeerd, op het scherm opgetreden, kunsttentoonstellingen gehouden en aan diverse redactiewerkzaamheden deelgenomen.
De poëzie van Nils-Aslak Valkeapää is voornamelijk in het Samisch geschreven. Hij schrijft over de natuur, die nauw verbonden is met het leven van de Samen. Harold Gaski stelt dat hij niet schrijft over de natuur, hij schrijft natuur. Valkeapää is zo nauw verbonden met het leven zoals het werkelijk wordt geleefd op de toendra, dat in zijn werk poëzie en natuur samensmelten. Zijn schrijfstijl heeft een directe, meeslepende kracht; de taal en de ervaringsgerichte kwaliteit van zijn werk maken de lezer tot een actieve deelnemer in het artistieke proces, aldus Gaski.
In zijn Samische poëtische werken benut hij alle mogelijkheden die de Samische taal biedt, zoals klanken, tonen, nauwkeurigheid, afgeleide woorden en de muzikaliteit van woorden. Zijn gedichten zijn dan ook in de eerste plaats bedoeld voor het Samische volk.
Een jojk vormt vaak het uitgangspunt van Valkeapää’s werk. In deze zangvorm keert een thema op verschillende manieren terug en blijft lang in het gehoor naklinken. Op dezelfde manier probeert hij in zijn werk een bijzondere sfeer of hoofdthema over te brengen. Technisch wordt dit benadrukt door het weglaten van paginanummers en koppen, waardoor de gedichten in elkaar overlopen en samensmelten met de tekeningen en afbeeldingen.
De centrale thema’s in zijn poëzie zijn natuur, liefde en sociale rechtvaardigheid. In zijn werk Beaivi, ahcazan (1988) staat de relatie van de Samen met hun omgeving centraal: hun bestaan als mens, hun levensonderhoud, de natuur, en de relatie met de meerderheidsgroepen van de staten waarover Sápmi is verspreid. De afbeeldingen in het boek behandelen grotendeels dezelfde onderwerpen. Ook in zijn andere poëtische werken onderzoekt hij vaak de relatie tussen de Samen als minderheid en de meerderheid van de bevolking.
Valkeapää was de eerste Samische schrijver die de prestigieuze Noordse Literatuurprijs won, als erkenning voor zijn werk Beaivi, Ahčážan (De Zon, Mijn Vader). Het werk is tegelijk een fotoboek en dichtbundel. De foto's geven een indringend beeld van de historie en cultuur van de Samen. Het werk is in alle Noordelijke talen vertaald (zonder de foto's) en ook in het Engels onder de titel The sun, my Father.
Hij debuteerde in 1974 met een dichtbundel en bracht naast verschillende poëziecollecties ook LP’s en cd’s uit met traditionele jojk, vaak gecombineerd met jazz en andere muziekstijlen – lang voordat wereldmuziek en etnische klanken populair werden.
Daarnaast was Valkeapää een internationaal erkend kunstenaar en had hij rollen in speelfilms en televisieseries. Zijn poëtische werk Ruoktu váimmus, dat hij zelf illustreerde, is ook in het Engels gepubliceerd onder de titel Trekways of the Wind. Deze bundel bevat drie eerdere dichtbundels (Gida ijat cuov'gadat, Lávllo vizár biellocizás, ádjaga silbasuonat).
Het werk van Nils-Aslak Valkeapää is niet in het Nederlands vertaald.
Hieronder treft u een prachtige documentaire van de Zweedse TV (SVT) uit 2017 over het leven van Nils-Aslak Valkeapää. De documentaire heeft een Zweedse ondertiteling (duur 58 minuten)
Solens Son
De Noorse televisie (NRK) zond in 1991 een documentaire uit over het boek Beaivi, Áhcážan. Het is een intiem portret waarin Valkeapää enkele van zijn gedichten voordraagt. De film heeft een Noorse ondertiteling en duurt 30 minuten. Ook zonder ondertiteling zeer de moeite waard.
Secundaire literatuur (1)
Publicaties
Overzicht publicaties (met vertalingen):
2001, Eanni, eannázan: The Earth, My Mother, 2017
1999, Girddán, seivvodan
1996, Jus gaccebiehtár bohkosivccii
1995, Ritnoaivi ja nieguid oaidni: The Frost-haired and the Dream-seer, 2020
1994, Nu guhkkin dat mii lahka
1988, Beaivi, Áhčážan: The sun, my father, 1997
1985, Ruoktu váimmus: Trekways of the wind, 1994
1981, Ádjaga silbasuonat
1980, Kevään yöt niin valoisat
1976, Lávllo vizár biellocizás
1974, Gida ljat čuovgadat
1971, Terveisiä Lapista [pamflet]: Grüße aus Lappland, 2014; Greetings from Lappland, 1983
--, [verzamelbundel]: Ich bin des windigen Berges Kind, 1985
Het overzicht van de originele publicaties is niet per se compleet. Ik streef om praktische redenen geen volledigheid na.
Vertalingen
Overzicht vertalingen:
Boeken 1 tot 7 van de 7
auteur: Nils-Aslak Valkeapää
land: Samenland (Sápmi)
vertaald uit het Samisch door Harald Gaski
vertaling van: Ritnoaivi ja nieguid oaidni, 1995
uitgever: DAT, 2020
ISBN13: 978-8290625967
genre: toneel
Drietalig: Samisch - Engels - Japans
Meer informatie...
auteur: Nils-Aslak Valkeapää
land: Samenland (Sápmi)
vertaald uit het Samisch door Harald Gaski en Lars Nordström
vertaling van: Eanni, eannázan, 2001
uitgever: DAT, 2017
ISBN13: 978-8290625882
genre: poezie
Meer informatie...
auteur: Nils-Aslak Valkeapää
land: Samenland (Sápmi)
vertaald uit het Fins door Johanna Domokos
vertaling van: Terveisiä Lapista [pamflet], 1971
uitgever: Samica, 2014
ISBN13: 978-3981683509
genre: non-fictie
Reeks Samica Band 1
Meer informatie...
auteur: Nils-Aslak Valkeapää
land: Samenland (Sápmi)
vertaald uit het Samisch door Ralph Salisbury
vertaling van: Beaivi, Áhčážan, 1988
uitgever: DAT, 1997
ISBN10: 8290625324
genre: poezie
Meer informatie...
auteur: Nils-Aslak Valkeapää
land: Samenland (Sápmi)
vertaald uit het Samisch door Ralph Salisbury
vertaling van: Ruoktu váimmus, 1985
uitgever: DAT, 1994
ISBN10: 8290625219
genre: poezie
Meer informatie...
auteur: Nils-Aslak Valkeapää
land: Samenland (Sápmi)
vertaald uit het Samisch door H.U. Schwaar
vertaling van: [verzamelbundel],
uitgever: Waldgut Verlag, 1985
genre: poezie
Meer informatie...
auteur: Nils-Aslak Valkeapää
land: Samenland (Sápmi)
vertaling van: Terveisiä Lapista [pamflet], 1971
uitgever: Prometheus Books, 1983
ISBN10: 0862321565
genre: algemeen
Meer informatie...
Boeken 1 tot 7 van de 7
Vertalingen in tijdschriften en bloemlezingen (1)
- In the Shadow of the Midnight Sun (1996) The Circle of Life
uit: Ruoktu váimmus 1985 (Trekways of the wind - 1994)